Proces terapeutyczny. Jak przebiega i kiedy się kończy?

Proces terapeutyczny to złożona i wieloaspektowa podróż, w której osobie (lub parze) towarzyszy psychoterapeuta. Cel tej podróży jest zawsze określany indywidualnie, w zależności od trudności, które zgłasza osoba lub para oraz kontekstu życiowego i doświadczeń. W ujęciu ogólnym to poprawa jakości życia i dobrostanu, jak również poszerzenie samoświadomości i rozwój. Niezależnie od tego, czy mówimy o indywidualnej terapii czy psychoterapii par, każdy proces terapeutyczny przebiega według pewnych określonych etapów. Jak wygląda ta droga? Kiedy można uznać, że terapia dobiegła końca? Jak wygląda praca terapeutyczna w ujęciu Gestalt?

Co to jest proces terapeutyczny?

Proces terapeutyczny można zdefiniować jako ustrukturyzowaną, opartą na czytelnych zasadach współpracę między terapeutą a klientem, mającą na celu rozwiązanie problemów psychicznych, emocjonalnych lub relacyjnych. Proces ten obejmuje budowanie relacji terapeutycznej, wspólne przyglądanie się problemom klienta, jak również pomoc w nabywaniu kompetencji i umiejętności mających na celu ich rozwiązanie.

Ważnym elementem procesu terapeutycznego jest jego indywidualizacja – każda osoba przychodzi na terapię z innymi oczekiwaniami, potrzebami i doświadczeniami. Dlatego też terapeuta dostosowuje swoje podejście, uwzględniając kontekst życiowy klienta, co znacząco wpływa na efektywność terapii.

Etapy procesu terapeutycznego

Proces terapeutyczny zazwyczaj można podzielić na kilka kluczowych etapów, które pomagają wprowadzić strukturę do terapii i określić jej cele.

Rozpoczęcie terapii i nawiązanie relacji terapeutycznej

Pierwszym krokiem w procesie terapeutycznym jest nawiązanie relacji między terapeutą a klientem. To moment, w którym obie strony starają się zbudować wzajemne zaufanie. Terapeuta stara się zrozumieć oczekiwania klienta, natomiast klient poznaje zasady współpracy. Jak zauważają Corey i Corey (2021), silna relacja terapeutyczna jest fundamentem skutecznej terapii – bez niej dalsze etapy mogą nie przynieść oczekiwanych rezultatów. Gdy zapada wspólna decyzja o dalszej pracy, zawierany jest kontrakt terapeutyczny – porozumienie, które określa ramy i zasady wspólnej pracy.

Terapeuta tworzy atmosferę akceptacji, bezpieczeństwa i zaufania.
Wspólnie z klientem ustala zasady pracy, cele terapii i ramy spotkań.
Pierwsze sesje poświęcone są poznaniu klienta, jego historii życiowej, trudności oraz sposobu funkcjonowania.
Terapeuta stosuje aktywne słuchanie i otwarte pytania, aby lepiej zrozumieć sposób, w jaki klient doświadcza siebie i otaczającego świata.

Diagnoza i wyznaczenie celów

W kolejnej fazie terapeuta i klient wspólnie analizują trudności, z którymi klient się zmaga. Może to obejmować rozmowy, jak również inne techniki diagnostyczne – w przypadku psychoterapii Gestalt również pracę z ciałem. Podstawową zasadą jest w tym przypadku dobrowolność i bezpieczeństwo – w przypadku wątpliwości czy dyskomfortu osoba może w każdej chwili odmówić, obowiązkiem terapeuty jest wówczas szukanie innej drogi, która jest możliwa do zaakceptowania przez klienta w ramach jego aktualnie dostępnych zasobów. Przyjęte metody pracy muszą być zgodne z zasadami etyki zawodu psychoterapeuty i dobrymi praktykami pracy w danym nurcie terapeutycznym.

Na podstawie zebranych informacji formułowane są cele terapii, które stanowią „mapę drogową” w dalszym procesie psychoterapii indywidualnej lub psychoterapii par. Cele mogą być różnorodne – od zmniejszenia objawów lęku czy depresji po poprawę relacji w związku czy wzajemnej komunikacji.

Praca terapeutyczna

Jest to kluczowy etap procesu terapeutycznego. W trakcie sesji klient i terapeuta pracują nad osiągnięciem wcześniej ustalonych celów. W przypadku psychoterapii par praca może obejmować poprawę komunikacji, wsparcie w rozwiązywaniu konfliktów i wzajemnym zrozumieniu siebie czy odbudowę zaufania. Forma spotkań może być zarówno stacjonarna, jak i zdalna – współczesne technologie umożliwiają także psychoterapię online dla par, co daje większą elastyczność osobom mieszkającym w miejscach z utrudnionym dostępem do terapii stacjonarnej, mającym ograniczony czas na dojazdy lub mieszkającym za granicą. Z każdym rokiem psychoterapia online dla par staje się coraz bardziej popularna, umożliwiając parom dostęp do specjalistycznej pomocy w wygodny i dyskretny sposób.

Sposoby pracy terapeutycznej w ujęciu Gestalt

Eksploracja aktualnego doświadczenia klienta

W terapii Gestalt kładzie się nacisk na teraźniejszość – „tu i teraz”.
Klient jest zachęcany do uświadamiania sobie swoich myśli, emocji, doznań cielesnych oraz wzorców zachowań.
Terapeuta może używać pytań typu: „Co teraz czujesz?”, „Gdzie to odczuwasz w ciele?”.
Ważne jest odkrywanie mechanizmów unikania kontaktu z trudnymi emocjami oraz identyfikowanie nieskończonych spraw.

Identyfikacja mechanizmów obronnych i blokad

W tym etapie klient zaczyna dostrzegać swoje nawykowe sposoby radzenia sobie z emocjami i relacjami. Gestalt wyróżnia tzw. “modalności kontaktowania”:
- Konfluencja – brak granic między sobą a innymi, dostosowanie się do otoczenia kosztem siebie.
- Projekcja – przypisywanie innym własnych myśli, uczuć i intencji.
- Introjekcja – bezkrytyczne przyjmowanie przekonań i wartości od innych.
- Defleksja – unikanie bezpośredniego kontaktu z emocjami.
- Retrofleksja – kierowanie emocji do wewnątrz zamiast wyrażania ich na zewnątrz.

Eksperymentowanie i przepracowywanie trudności

Terapeuta stosuje techniki, które pomagają klientowi poszerzyć świadomość i przełamać utrwalone schematy.

Przykłady technik Gestalt:

Dialog z pustym krzesłem – konfrontacja z własnymi emocjami poprzez rozmowę z wyobrażoną osobą lub częścią siebie.
Praca z ciałem – świadomość napięć, gestów i ich znaczenia.
Odgrywanie ról – eksplorowanie różnych aspektów własnej osobowości.
Rysunek, ruch, improwizacja – ekspresja emocji w nietypowy sposób

Zakończenie terapii

Proces terapeutyczny kończy się w momencie, gdy klient osiągnie ustalone cele lub uzna, że jest gotowy kontynuować pracę nad sobą samodzielnie. Zakończenie terapii to ważny etap, który obejmuje podsumowanie postępów i wsparcie w utrzymaniu osiągniętych rezultatów w codziennym życiu.

Zakończenie procesu terapeutycznego zależy od wielu czynników, w tym od rodzaju problemów, z jakimi zgłasza się klient, oraz od jego zaangażowania w terapię. Jak podkreślają Norcross i Wampold (2018), nie ma uniwersalnej odpowiedzi na pytanie o długość terapii – niektóre osoby mogą osiągnąć swoje cele w ciągu kilku sesji, podczas gdy inne potrzebują miesięcy, a nawet lat regularnych spotkań. Jeżeli wraz z biegiem czasu terapia nie przynosi rezultatów, powinnością terapeuty jest zaproponowanie innego rodzaju pomocy tak, aby zwiększyć szanse poprawy dobrostanu klienta.

Znakiem, że terapia dobiega końca, może być znacząca poprawa samopoczucia klienta, zwiększenie jego zdolności do radzenia sobie z trudnościami oraz lepsze zrozumienie siebie. W przypadku psychoterapii par, zakończenie terapii często wiąże się z poprawą jakości relacji, pogłębieniem wzajemnej empatii i odbudowaniem zaufania.

Korzyści z procesu terapeutycznego

Uczestnictwo w procesie terapeutycznym przynosi wiele korzyści, zarówno na poziomie indywidualnym, jak i relacyjnym. Wśród najważniejszych można wymienić:

lepsze zrozumienie własnych emocji,
rozwinięcie umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach,
poprawę komunikacji w relacjach międzyludzkich,
zwiększenie poczucia własnej wartości i pewności siebie.

Proces terapeutyczny to droga, która wymaga zaangażowania, otwartości i cierpliwości zarówno ze strony klienta, jak i terapeuty. Zakończenie terapii następuje wtedy, gdy klient osiągnie swoje cele lub poczuje się na tyle wzmocniony, by radzić sobie w ramach własnych zasobów.

Psychoterapia, niezależnie od formy, jest skutecznym narzędziem pomagającym ludziom przezwyciężać trudności i budować lepsze życie. Warto z niej korzystać, gdy pojawiają się wyzwania, z którymi trudno poradzić sobie samemu. Jak pokazują badania (Norcross & Lambert, 2019), korzyści płynące z terapii są trwałe i mogą mieć pozytywny wpływ na wiele aspektów życia.

Coraz częściej punktem wyjścia dla osób podejmujących terapię jest nie tyle zmierzenie się z konkretnym problemem czy trudnościami życiowymi, a chęć rozwoju i zwiększenia świadomości własnych potrzeb w celu poprawy jakości życia.