Osobowość narcystyczna – jak rozpoznać w sobie cechy narcyza?


Osobowość narcystyczna, z jej charakterystycznymi cechami i zachowaniami, może przybierać różne formy, od subtelnych oznak po objawy sugerujące zaburzenia osobowości. Wiele osób zastanawia się, czy wykazuje pewne cechy narcystyczne – w związku, w pracy czy w codziennych relacjach. Warto się przyjrzeć sobie w tym kontekście – nie po to, by stawiać sobie diagnozy, raczej by poddać się autorefleksji i w razie potrzeby skonsultować się z psychoterapeutą.
Czym jest osobowość narcystyczna? Jak można rozpoznać jej przejawy w swoich zachowaniach? Jak postępować w takiej sytuacji?
Czym charakteryzuje się osobowość narcystyczna?
Osobowość narcystyczna to zaburzenie, które charakteryzuje się przeważającym poczuciem własnej ważności, nadmierną potrzebą podziwu i brakiem empatii w stosunku do innych. Osoby z narcystycznymi zaburzeniami osobowości mają tendencję do postrzegania siebie jako wyjątkowych, lepszych od innych, a ich sukcesy i osiągnięcia są często wyolbrzymiane. Tego typu zachowania mogą objawiać się zarówno w sferze zawodowej, jak i w relacjach osobistych, gdzie narcyz stara się utrzymywać kontrolę i dominować nad partnerem.
Warto jednak zaznaczyć, że osobowość narcystyczna może mieć różne oblicza. W przypadku osób z osobowością narcystyczną wrażliwą, cechy narcystyczne nie zawsze są tak wyraźnie widoczne. Taka osoba może wykazywać niską samoocenę i skrywać swoje potrzeby pod maską nadmiernej wrażliwości i nadreaktywności na krytykę.


Jakie są cechy osoby z rysem narcystycznym?
Zgodnie z diagnozami zawartymi w klasyfikacjach zaburzeń psychicznych do najczęstszych cech osoby narcystycznej należą:
- Poczucie wyjątkowości i uprzywilejowania: osoba narcystyczna często uważa się za lepszą od innych, wierzy, że zasługuje na specjalne traktowanie
- Potrzeba podziwu: osoba narcystyczna wciąż pragnie uznania i uwagi od innych, potrzebuje nieustannego potwierdzania swojej wartości w świecie zewnętrznym i innych osobach
- Brak empatii: osoby narcystyczne mają trudności z identyfikowaniem się z uczuciami innych ludzi – koncentracja na własnych potrzebach i pragnieniach sprawia, że nie potrafią zrozumieć emocji partnera czy bliskich
- Wykorzystywanie innych: często osoby narcystyczne traktują innych jak narzędzia do osiągania swoich celów, nie zważając na potrzeby i granice tych osób ani na ich emocje
- Zazdrość: narcyz nie tylko zazdrości sukcesów innym ludziom, ale często jest przekonany, że inni zazdroszczą mu jego/jej osiągnięć
- Skłonność do manipulacji: osoby narcystyczne często stosują manipulacje, aby uzyskać to, czego chcą, niezależnie od kosztów emocjonalnych ponoszonych przez innych
Jakie objawy świadczą o narcystycznych zaburzeniach osobowości?
Narcystyczne zaburzenia osobowości to bardziej skomplikowany i głęboki stan niż po prostu przejściowe cechy narcystyczne. Osoba z takim zaburzeniem może wykazywać wiele z wymienionych cech, ale w sposób stały i dominujący. Istotnym objawem narcystycznych zaburzeń osobowości jest to, że te cechy wpływają na funkcjonowanie danej osoby, determinują jej relacje międzyludzkie, życie zawodowe i emocjonalne. Brak empatii, egoizm i instrumentalne traktowanie partnera są przyczynami zauważalnych trudności w utrzymywaniu zdrowych relacji.
Czym charakteryzuje się osobowość narcystyczna w związku?
W relacjach osobowość narcystyczna może manifestować się na różne sposoby, prowadząc do trudnych do zniesienia, destrukcyjnych sytuacji. Osoby z osobowością narcystyczną w związku często dążą do kontrolowania drugiego partnera, dbając o swoje potrzeby i emocje oraz ignorując potrzeby drugiej osoby.
Cechy osoby narcystycznej w związku:
- Brak empatii – taka osoba nie potrafi lub nie chce zrozumieć emocji i potrzeb partnera. W jego lub jej oczach liczy się tylko jego/jej punkt widzenia.
- Manipulacja i skłonność do kłamstwa – ludzie z osobowością narcystyczną często używają manipulacji, aby uzyskać to, czego chcą, bądź aby zmusić drugą osobę do działań, które są zgodne z ich własnymi interesami.
- Instrumentalne traktowanie ludzi i wykorzystywanie ich do własnych celów
- Idealizacja i dewaluacja – na początku związku osoba narcystyczna może traktować partnera jak ideał, by potem go dewaluować, gdy ta osoba przestaje spełniać jego oczekiwania.
- Potrzeba podziwu, aprobaty – osoba narcystyczna oczekuje podziwu, nie może znieść jakiejkolwiek krytyki.
- Lek przed negatywna oceną otoczenia
- Brak odpowiedzialności – często obwinia innych za swoje problemy i rzadko bierze odpowiedzialność za swoje działania.
Etapy związku z człowiekiem z osobowością narcystyczną
W początkowych fazach związku taka osoba może skutecznie uwodzić, wydawać się atrakcyjna, pełna charyzmy i pewności siebie. Jednak z biegiem czasu ujawniają się bardziej niepokojące cechy. Fazy związku z osobą narcystyczną to procesy, które odbywają się na różnych etapach, prowadząc do zaburzenia zdrowej równowagi emocjonalnej w relacji.
- Idealizacja – na początku związku taka osoba idealizuje partnera, traktując go jak osobę wyjątkową, co stanowi swego rodzaju odbicie poczucia własnej wyjątkowości („tylko ktoś unikalny może być z tak unikalną osobą, jak ja”). Często wyraża uwielbienie, nie szczędzi komplementów i obiecuje „wieczną miłość”. Partner może poczuć się wybrany i doceniony, co tworzy silną więź emocjonalną. W fazie uwodzenia osoba narcystyczna jest pełna ciepła, uwagi i atrakcyjności. Stosuje techniki manipulacji, aby zdobyć zaufanie partnera. Tworzy wrażenie, że to on jest „jedyną osobą”, która może zapewnić szczęście partnerowi. Taki stan prowadzi do uzależnienia emocjonalnego.
- Dewaluacja – po pewnym czasie, gdy taka osoba osiągnie poczucie, że ma pełną kontrolę, może zacząć dewaluować swojego partnera. Nagle pojawia się krytyka, pogarda. Może ona zacząć bagatelizować jego czy jej potrzeby i emocje, a cała odpowiedzialność za problemy w związku jest zrzucana na niego czy nią. Gdy osoba narcystyczna zaczyna dewaluować partnera, pojawia się poczucie zagubienia i braku stabilności. Partner zaczyna wątpić w siebie i swoje uczucia, a człowiek z osobowością narcystyczną wciąż utrzymuje dominację.
- Porzucenie – w skrajnych przypadkach taka osoba może porzucić partnera, jeśli uzna, że nie spełnia on już jego potrzeb. Zwykle dzieje się to w sposób zimny i bezduszny, pozbawiony empatii, ponieważ osoba narcystyczna nie ma zdolności do głębszego emocjonalnego przywiązania.
- Faza zniszczenia – w tej fazie związek staje się toksyczny i może prowadzić do trwałych problemów emocjonalnych. Partner często czuje się bezradny i emocjonalnie wyczerpany.
- Powroty i cykle – w wielu przypadkach związek z narcyzem może przyjąć cykliczny charakter. Osoba narcystyczna, która porzucił partnera, może wrócić, aby ponownie „uwieść” go w ramach procesu idealizacji. Ten cykl idealizacji, dewaluacji i porzucenia może trwać przez długi czas, prowadząc do silnego uzależnienia emocjonalnego i psychicznego i skutkując poważnym kryzysem psychicznym.


Co zrobić, gdy zauważysz w sobie cechy narcystyczne?
Zauważenie u siebie cech charakterystycznych dla osobowości narcystycznej może być pierwszym krokiem do zrozumienia, jak te zachowania wpływają na Twoje życie i relacje z innymi. Osoby z cechami narcystycznymi często doświadczają trudności w utrzymaniu bliskich i zdrowych relacji, ponieważ ich potrzeba podziwu, dominacja czy brak empatii mogą tworzyć bariery w komunikacji i zrozumieniu oraz ranić bliskie osoby.
Jeśli zauważysz u siebie cechy osobowości narcystycznej, warto podjąć kilka kroków:
- Refleksja nad sobą: zastanów się, w jakich sytuacjach pojawiają się te zachowania. Czy szukasz uznania za wszelką cenę? Czy masz trudności z empatią wobec innych? Taka introspekcja pomoże ci zrozumieć przyczyny tych cech.
- Praca nad samooceną: narcyzm często wynika z niskiej, ale ukrytej samooceny. Skupienie się na budowaniu zdrowego poczucia własnej wartości może pomóc złagodzić potrzebę nieustannego podziwu.
- Rozmowa z bliskimi, zaufanymi osobami: podziel się swoimi przemyśleniami z osobami, którym ufasz. Często spojrzenie z zewnątrz może pomóc dostrzec aspekty, których sam nie zauważasz.
- Praca nad empatią: staraj się aktywnie słuchać innych, zrozumieć ich potrzeby i emocje. Budowanie empatii pomoże ci zbliżyć się do ludzi i poprawić relacje.
- Psychoterapia: rozmowa z psychoterapeutą to najskuteczniejszy sposób na pracę nad cechami narcystycznymi. Terapia pomoże ci zrozumieć, dlaczego te cechy się pojawiły, i nauczy, jak budować zdrowsze relacje z innymi.
Dostrzeżenie w sobie cech narcystycznych to pierwszy krok do zmiany. Chociaż proces ten może być trudny, praca nad sobą, terapia i zmiana podejścia do innych mogą prowadzić do bardziej satysfakcjonujących i pełniejszych relacji, a dla osoby, która je przejawia – do uwolnienia i uruchomienia procesu zdrowienia.
Autorefleksja i profesjonalna pomoc psychoterapeutyczna
Rozpoznanie osobowości narcystycznej w sobie może być trudne, ponieważ nie każda osoba z cechami narcystycznymi ma pełnoobjawowe zaburzenie osobowości. Dodatkowo nie każdy ma możliwość i umiejętność spojrzenia na siebie z autorefleksyjnej perspektywy, która umożliwia dostrzeżenie rozmaitych problemów i wyzwań. Dlatego warto skorzystać z profesjonalnej psychoterapii i stworzyć sobie warunki umożliwiające rozwój oraz pozytywne zmiany.