Fobie. Wyzwania, leczenie i podejście psychoterapeutyczne
Fobie, czyli uporczywe i irracjonalne lęki przed określonymi przedmiotami, sytuacjami czy zjawiskami, stanowią jedno z najczęściej diagnozowanych zaburzeń psychicznych.
Z danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) wynika, że fobie dotykają około 10% populacji na całym świecie, przy czym kobiety są bardziej narażone na ich rozwój niż mężczyźni. Fobie mogą znacząco obniżać jakość życia, wpływając na codzienne funkcjonowanie, relacje międzyludzkie oraz zdolność do wykonywania obowiązków zawodowych. W naszej praktyce często spotykamy się z przypadkami, w których pacjenci doświadczają lęków związanych z określonymi sytuacjami społecznymi (np. agorafobia), czy też obiektami (np. fobia społeczna, arachnofobia). Psychoterapia, w tym psychoterapia indywidualna oraz psychoterapia online, jest uznawana za skuteczną formę leczenia fobii.
Fobie: definicja i typologia
Fobie są zaburzeniami lękowymi, które charakteryzują się silnym, nieadekwatnym lękiem przed określonymi obiektami, sytuacjami czy zjawiskami, które w rzeczywistości nie stanowią zagrożenia. Osoba cierpiąca na fobię jest świadoma nieracjonalności swojego lęku, ale nie jest w stanie go kontrolować. Fobie mogą dotyczyć praktycznie wszystkiego – od lęku przed zwierzętami (np. arachnofobia – lęk przed pająkami) po strach przed pewnymi sytuacjami (np. agorafobia – lęk przed otwartymi przestrzeniami lub tłumem).
Typologia fobii obejmuje kilka głównych kategorii:
- Fobie specyficzne (np. lęk przed wysokością, klaunami, zwierzętami) – są to najbardziej powszechne formy fobii, które związane są z konkretnymi przedmiotami lub sytuacjami.
- Fobia społeczna – dotyczy lęku przed oceną innych osób i występowaniem w publicznych sytuacjach. Osoby cierpiące na fobię społeczną obawiają się np. rozmowy z nieznajomymi czy wystąpień publicznych.
- Agorafobia – to lęk przed miejscami lub sytuacjami, w których trudno byłoby uzyskać pomoc w przypadku ataku paniki. Może dotyczyć obszarów takich jak szerokie przestrzenie, transport publiczny czy tłumy.
- Fobie związane z ciałem (np. trypanofobia – lęk przed igłami) – są to lęki dotyczące procedur medycznych, jak zastrzyki, badania czy inne interwencje.
Przyczyny fobii
Fobie, jak wiele innych zaburzeń psychicznych, mają złożoną etiologię. Wśród głównych przyczyn ich powstawania wymienia się:
- Predyspozycje genetyczne – badania wskazują na wpływ czynników dziedzicznych w rozwoju fobii. W przypadku osób, które w rodzinie miały przypadki zaburzeń lękowych, ryzyko rozwoju fobii jest wyższe.
- Trauma i doświadczenia życiowe – wydarzenia traumatyczne, zwłaszcza z wczesnego dzieciństwa, mogą stać się przyczyną rozwoju fobii. Niekiedy wystarczy jedno silne, negatywne doświadczenie (np. ugryzienie przez psa), aby rozwinęła się fobia.
- Czynniki psychologiczne – lęk przed oceną, nieśmiałość czy skłonność do unikania nieprzyjemnych sytuacji mogą sprzyjać rozwojowi fobii. Osoby, które nie mają odpowiednich mechanizmów radzenia sobie z lękiem, mogą w wyniku unikania lękowych sytuacji pogłębiać swoje fobie.
- Nauczanie przez obserwację – według teorii społecznego uczenia się, fobie mogą rozwijać się przez obserwowanie reakcji innych osób. Dzieci, które widzą, jak ich rodzice boją się psów czy wysokości, mogą rozwinąć podobne lęki.
Psychoterapia w leczeniu fobii
Psychoterapia jest jedną z najskuteczniejszych form leczenia fobii. W zależności od rodzaju fobii, stosowane są różne podejścia terapeutyczne, m.in. CBT oraz Gestalt.
- Psychoterapia poznawczo-behawioralna (CBT) – jest to jedno z najczęściej stosowanych podejść w leczeniu fobii. W ramach terapii poznawczo-behawioralnej pacjent uczy się identyfikować i zmieniać negatywne schematy myślenia oraz stopniowo konfrontować się z obiektami wywołującymi lęk w kontrolowany sposób. Proces ten odbywa się zwykle poprzez tzw. „eksponowanie” – pacjent stopniowo wystawia się na coraz silniejsze bodźce związane z lękiem.
- Psychoterapia Gestalt – w naszym gabinecie często stosujemy podejście gestaltowskie w pracy z pacjentami cierpiącymi na fobie. Terapia Gestalt kładzie duży nacisk na doświadczenie „tu i teraz” oraz świadomość ciała. Pacjent ma możliwość bezpiecznego eksplorowania swoich emocji w kontekście lęku, a także nauki integracji ciała z umysłem. W naszej praktyce zauważamy, że fobie często wiążą się z nieuświadomionymi emocjami, które mogą być przetwarzane w trakcie procesu terapeutycznego.
Coraz więcej pacjentów decyduje się na psychoterapię online, która może być równie skuteczna jak tradycyjna forma leczenia. Dzięki elastyczności czasowej i geograficznej, pacjenci mogą przełamać barierę lęku przed osobistym spotkaniem z terapeutą, co bywa szczególnie istotne w przypadku osób z fobiami społecznymi. Psychoterapia online może również oferować przestrzeń do pracy z lękiem w bardziej komfortowym środowisku, jak własny dom.
Fobie mogą wpływać nie tylko na jednostkę, ale także na relacje w parze. Fobia jednej osoby może obciążyć związek, prowadząc do unikania sytuacji, które wywołują lęk. Psychoterapia par – także terapia par online – w kontekście fobii skupia się na wsparciu dla osoby z fobią oraz na wspólnej pracy nad zrozumieniem lęków drugiej osoby.
Leczenie fobii w kontekście psychoterapii Gestalt
W psychoterapii Gestalt kluczowym celem jest dotarcie do nieuświadomionych emocji i doświadczeń, które mogą być przyczyną lęku. Pracując z pacjentem, terapeuta pomaga w rozpoznaniu mechanizmów obronnych, które prowadzą do unikania sytuacji wywołujących fobię. Poprzez rozwijanie świadomości pacjent ma szansę na wgląd w swoje wewnętrzne przeżycia, co prowadzi do głębszego zrozumienia siebie i swoich lęków.
Przykład: klientka, która od lat unikała jazdy samochodem z powodu lęku przed wypadkiem, początkowo nie zdawała sobie sprawy z tego, że jej lęk ma źródło w nieuświadomionym strachu przed utratą kontroli nad swoim życiem. W ramach terapii Gestalt, udało jej się odkryć, że jej lęk przed samochodami był tylko zewnętrzną manifestacją głębszego lęku przed byciem „poza kontrolą”. W wyniku pracy z terapeutą, pacjentka nauczyła się bardziej świadomie podchodzić do swoich emocji, co pozwoliło jej stopniowo przezwyciężyć fobię.
Leczenie fobii jest skomplikowane, zwłaszcza w przypadkach głęboko zakorzenionych lęków. Chociaż główną rolę odgrywa psychoterapia, w przypadku fobii społecznych o dużym nasileniu warto rozważyć farmakoterapię.
Małgorzata Tomaszewska-Mielczarek
Małgorzata Tomaszewska-Mielczarek jest psycholożką i psychoterapeutką. Ukończyła Uniwersytet Jagielloński oraz Szkołę Psychoterapii i Treningu Grupowego w Instytucie Integralnej Psychoterapii Gestalt. Posiada certyfikat psychoterapeuty Polskiego oraz Europejskiego Towarzystwa Psychoterapii Gestalt (PTPG i EAGT). Jest współzałożycielką Centrum Psychoterapii i Edukacji Razem i Osobno.
